Geschiedenis
Enige nuttige wenken
Werkstuk / lezing maken? Gebruik onderstaande informatie en deze tekst. Raadpleeg, voor meer achtergrondinformatie, de pagina 'Literatuur'. Kijk ook eens op de sites van 'Adel in Nederland' en de Werkgroep Adelsgeschiedenis). In het Klein Vademecum kunt u verwijzingen naar vele informatieve bronnen vinden.
Op zoek naar (uw eigen) familiegeschiedenis? Doe navraag bij het Centraal Bureau voor Genealogie (CBG). Zoek ook naar het Nederland's Adelsboek (het zogenaamde Rode Boekje) en eventueel het Blauwe Boekje over het Nederlands Patriciaat.
Meer weten over heraldiek en genealogie? Bezoek de website van het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde (KNGGW).
Geschiedenis
Adeldom
Het begrip adeldom wordt hier gebruikt in zijn oorspronkelijke betekenis van 'het behoren tot de stand der edelen' en grijpt daarmee terug op de Middeleeuwen. De landsheer of vorst omringde zich met een groep krijgslieden en raadgevers, die op den duur de ridderschappen vormden. Dit geeft al aan, dat adeldom nauw verbonden was met een regerend vorstenhuis en een erfelijke status heeft.
Republiek
In de periode (1581) 1648-1795, toen Nederland een republiek (Republiek der Verenigde Nederlanden) was, bleef de inheemse adel bestaan en hield staatsrechtelijke betekenis. Vertegenwoordigers van de ridderschappen bleven zitting houden in de gewestelijke besturen. In 1795 werden, onder invloed van de denkbeelden van de Franse Revolutie, de standen en daarmee de adel afgeschaft.
Koninkrijk
Bij de vestiging van het Koninkrijk der Nederlanden in 1813/1815 werden de rechten weer hersteld en verkreeg de adel een officiële status.
Eerst werd in de Grondwet vastgelegd dat adeldom zou worden verleend door de koning en vervolgens werd bij Soeverein Besluit van 13 februari 1815, nr. 60, bepaald op welke manieren dit kon gebeuren. Aanvankelijk ook door benoeming in de (op)nieuw opgerichte ridderschappen, maar na enkele jaren uitsluitend door erkenning, inlijving of verheffing.
De term erkenning heeft betrekking op inheemse adel van vóór 1795, inlijving op oorspronkelijk buitenlandse adel, terwijl met verheffing geheel nieuwe adel wordt gecreëerd.
Staatsrechtelijke rol
De kiescolleges voor de (indirecte) verkiezing van leden van de Eerste en Tweede Kamer der Staten-Generaal werden onder anderen uit de ridderschappen samengesteld. Koning Willem I stelde, nog als soeverein vorst, in 1814 een Hoge Raad van Adel in, die hem als adviescollege bijstond om de adelstand weer op voldoende sterkte te brengen. De nieuwe leden van de ridderschappen werden nu bijvoorbeeld ook uit de stedelijke regentenfamilies gerekruteerd.
Hoge Raad van Adel
Volgens de instructie moest een register van de Nederlandse adel worden bijgehouden, waarvan opname als wettig bewijs van adeldom kon gaan dienen. Dit is het zogenaamde filiatieregister, waarvoor de akten van de burgerlijke stand als basis dienen, en dat nog steeds ten kantore van de Hoge Raad van Adel wordt bijgehouden.
Grondwet 1848
Bij de grondwetsherziening van 1848 werd de standenmaatschappij echter afgeschaft en kwam aan de staatsrechtelijke rol van de adel alweer een einde. Het enige wettelijke recht, dat de adel behield, was het mogen voeren van een predikaat of een titel. Ook na die tijd zijn door de vorst personen erkend, verheven, of ingelijfd in de Nederlandse adel.
Wet op de Adeldom (1994)
Het grondwetsartikel werd in de Wet van 1994 vervangen door een aparte Wet op de adeldom, die de bestaande praktijk codificeert. Volgens deze wet kan adeldom nog steeds op de hiervoor vermelde drie manieren verleend worden, maar de mogelijkheden zijn aanzienlijk beperkt. Verheffingen, die sedert 1939 niet meer hadden plaatsgevonden en door de ministerraad in 1953 feitelijk waren afgeschaft, zijn thans beperkt tot leden van het koninklijk huis. Het overheidsbeleid is er thans op gericht persoonlijke verdiensten door middel van koninklijke onderscheidingen te belonen (zie: www.lintjes.nl ).
De laatste verheffing in de adelstand betreft prinses Máxima (K.B. van 25 januari 2002 (Stb. 41)), waarbij haar titels en predikaat worden vastgesteld, alsmede die van haar eventuele kinderen uit haar huwelijk met de Prins van Oranje.
Wat verstaat men onder de adel?
Een deel van de bevolking, waartoe men behoort door geboorte. De Nederlandse adel telt momenteel zo'n 11.000 leden of 0.07% van de bevolking. Er behoren 324 geslachten tot de Nederlandse adel
Wanneer is iemand van adel?
Indien aan hem/haar bij koninklijk besluit adeldom is verleend; of als iemands vader van adel is. Adeldom vererft als historisch instituut uitsluitend langs mannelijke lijn. Ook dochters zijn dus van adel, maar kunnen adeldom zelf niet doorgeven. Wettig bewijsmiddel is de inschrijving in het filiatieregister van de Nederlandse adel, dat wordt bijgehouden ten kantore van de Hoge Raad van Adel.
Herkomst van het begrip adel
Het woord adel -pas sedert de 15de of de 16de eeuw ontstaan- wordt gebruikt als verzamelnaam voor personen met een zeer verschillende herkomst en achtergrond. Zelfs in het relatief kleine deel van West-Europa, dat tegenwoordig het grondgebied van het Koninkrijk uitmaakt, blijken er bijna per provincie aanzienlijke verschillen te zijn, die ten dele verband houden met het feit dat er in de (late) middeleeuwen een landsheer (hertog, graaf of bisschop) de souvereiniteit uitoefende of dat dit niet het geval was.
Waar dit wel het geval was, vormden krijgslieden en raadgevers op den duur een ridderschap: de vrije keuze van de vorst zijn raadslieden uit te kiezen, werd meer en meer omgezet in een recht om als raadsman bij het bestuur betrokken te worden. Buiten de gebieden waar een vorst het bewind voerde was er ook adel. De herkomst kan zeer verschillend zijn: dynasten (onafhankelijke Heersers van kleine gebieden), edelvrijen, ministerialen voorzover zij door het bezit van lenen hun positie wisten te versterken, hoofdelingen, welgeborenen. Wie tot de 'adel' behoorde, was diegene die de vorst als zodanig beschouwde, maar ook diegenen, die door hun standgenoten als zodanig werden erkend.
Literatuur
Nederland's Adelsboek, Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag 1903-heden.
Nederland's Adelsboek op 2 CDroms 1903-1923, Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag 2001.
Nederland's Adelsboek,"Historisch gedeelte" deel 1& 2, Van Stockum Den Haag,1925 & 1930
Hoge Raad van Adel. De Nederlandse Adel, Besluiten en Wapen beschrijvingen, SDU, Den Haag 1989
Nederland's Adelsboek L 'Ordre de la Noblesse (6 dln, 1977-1985)
J. Aalbers en M. Prak red., De bloem der natie: Adel en patriciaat in de Noordelijke Nederlanden, Uitgeverij Boom, Meppel en Amsterdam 1987, ISBN: 90 6009 794 7
R. Alma, C. Gietman en A. Mensema (red.), Adel en Heraldiek in de Nederlanden, adellijke identiteit en representatie, Uitgeverij Verloren 2012, ISBN 978 90 8704 324 7
Brunner, E., La transmission du nom de famille et le droit nobiliaire, Publicatie van C.I.L.A.N.E. 1999
I.H. Gosses. Welgeborenen en huislieden (1926)
P.W.A. Immink, De Hollandse welgeborene. in versl. en meded. van de Ver. tot uitgaaf van bronnen van Oud-Vaderlands Recht, X nr 2 ( 1948)
G.J. ter Kuile. Karolingische standen en ministerialiteit in Nederland, in Rechtshist. opstellen, aangeb. aan A.S. de Blécourt(1939)
Y. Kuiper. Adel in Friesland 1780-1880, Wolters-Noordhof, Groningen 1993
Y. Kuiper. Adel in Nederland in "Edel voor Adel" uitgave Nederlandse Adelsvereniging, Den Haag 2003.
Y. Kuiper, B. Olde Meierink (red.), Buitenplaatsen in de Gouden Eeuw, de rijkdom van het buitenleven in de Republiek, Uitgeverij Verloren 2015, ISBN 978 90 8704 538 8
Y. Kuiper, N. Bijleveld en J. Dronkers (red.), Nobilities in Europe in the Twentieth Century, reconversion strategies, memory culture and elite formation, Uitgeverij Peeters, Leuven, ISBN 978 90 429 3227 2
E.Ketelaar-de Vries Reilingh. Nederlandse Adelsvereniging honderd jaar, in "Edel voor Adel" uitgave Nederlandse Adelsvereniging, Den Haag 2000.
J. Moes, Onder Aristocraten, over hegemonie, welstand en aanzien van adel, patriciaat en andere notabelen in Nederland 1848-1914 , Uitgeverij Verloren 2012, ISBN 978 90 8704 295 I.Montijn, Hooggeboren - 250 jaar adellijk leven in Nederland, uitgeverij Contact Amsterdam en Antwerpen 2012, ISBN 978 90 254 3207 2
I.Montijn, Leven op Stand 1890-1940, Uitgeverij Thomas Rap 1998, ISBN 90 6005 539 x
H.K.F. van Nierop, Van ridders tot regenten, de Bataafse Leeuw, Amsterdam 1990
Jhr. D.G. Rengers Hora Siccama, Over welgeborenschap en schotbaarheid in "Rechtshist. opstellen", aangeboden aan mr SJ Fockema Andreae (1914)
J.B. Rietstap, Wapenboek van den Nederlandschen Adel (1883-1887)
J.A. Röell, Oververtegenwoordiging van (Utrechtse) adel in het ledenbestand van het Genootschap Kunstliefde,1850-1916, in Jaarboek Oud-Utrecht, 2014, pagina 177-208, plus digitale bijlage te raadplegen op www.oud-utrecht.nl / publicaties / jaarboek 2014
O. Schutte. Les titres du Premier Empire Francais en relation avec les Pays-Bas (1980)
O. Schutte. La noblesse des Pays Bas in publicatie van CIlANE 1999
Jhr. CC van Valkenburg. Nederlandse Adel (AO-reeks. nr 1011) Amsterdam 1964
A. Pauw van Wieldrecht. Het dialect van de Adel, Hes uitgevers Utrecht, 1985
Jkvr. J.M.van Winter. Ridderschap, ideaal en werkelijkheid, van Dishoeck, Bussum,1965
Jhr. E.B.F.F. Wittert van Hoogland, De Nederlandsche adel (1913)
